Click here to access the best NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 6 Question Answer सः एव महान् चित्रकारः textbook exercise questions and answers.
सः एव महान् चित्रकारः Class 6th Sanskrit Deepakam Chapter 6 Question Answer
NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 6 सः एव महान् चित्रकारः
वयम् अभ्यासं कुर्मः
१. पाठस्य आधारेण प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु ।
(क) श्रद्धा सर्वत्र किं पश्यति?
उत्तरम्:
पुष्पाणि / पर्णानि / खगा: जन्तवः च
(ख) शुकः केन वर्णेन शोभते ?
उत्तरम्:
हरितवर्णेन
(ग) श्रद्धायाः इष्टवर्ण: क: ?
उत्तरम्:
हरित:
(घ) क: महान् चित्रकार: ?
उत्तरम्:
परमेश्वरः
(ङ) आदित्यः कान् द्रष्टुम् इच्छति ?
उत्तरम्:
चित्रवर्णाः शुकाः।
२. पाठस्य आधारेण प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखन्तु ।
(क) आचार्यस्य प्रावारकस्य वर्णः कः ?
उत्तरम्:
आचार्यस्य प्रावारकस्य वर्णः श्वेतः अस्ति ।
(ख) कुत्र विविधेषु वर्णेषु पाटलपुष्पाणि सन्ति ?
उत्तरम्:
मञ्जुलस्य उद्याने विविधेषु वर्णेषु पाटलपुष्पाणि सन्ति ।
(ग) किं बहुवर्णमयम् इति मञ्जुलस्य अभिप्रायः ?
उत्तरम्:
इन्द्रधनुः बहुवर्णमयम् इति मञ्जुलस्य अभिप्रायः अस्ति ।
(घ) चित्रवर्णशुकाः कीदृशाः भवन्ति ?
उत्तरम्:
चित्रवर्णशुकानाम् पक्षाः नीलाः, पीताः, रक्ताः च भवन्ति ।
(ङ) कस्य कस्य वर्णः कृष्णः ?
उत्तरम्:
काकस्य पिकस्य च वर्णः कृष्णः भवति ।
३. उचितवर्णेन सह शब्द योजयन्तु ।
रक्तवर्णः
नीलवर्ण:
कृष्णवर्णः
हरितवर्ण:
पीतवर्ण:
श्वेतवर्ण:
पाटलवर्ण:
नीललोहितः
उत्तरम्:
रक्तवर्ण: – शुकस्य चञ्चुः
नीलवर्ण: – गगनः
कृष्णवर्णः – काक:
हरितवर्ण: – पर्णः
पीतवर्णः – सूर्यकान्तिः पुष्पम्
श्वेतवर्णः – मल्लिका पुष्पम्
पाटलवर्णः – पाटल पुष्पम्
नील लोहितः – जम्बूफलम्।
४. राष्ट्रध्वजस्य समुचितैः वर्णैः अधः प्रदत्तेषु वाक्येषु रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ।
(क) उपरि ………. वर्णः अस्ति ।
उत्तरम्:
केसर वर्ण:
(ख) मध्ये ……… वर्णः अस्ति ।
उत्तरम्:
श्वेतः
(ग) अधः ………. वर्णः अस्ति ।
उत्तरम्:
हरितः
(घ) ध्वजस्य केन्द्रे ………. वर्णः अस्ति ।
उत्तरम्:
नीलः
५. प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु ।
(क) केशानां वर्ण: क: ?
उत्तरम्:
कृष्ण:
(ख) आकाशस्य वर्णः कः ?
उत्तरम्:
नीलः
(ग) कदलीफलस्य वर्णः कः ?
उत्तरम्:
पीतः
(घ) तृणस्य वर्णः कः ?
उत्तरम्:
हरितः
(ङ) महिषस्य वर्ण: क: ?
उत्तरम्:
कृष्ण: श्यामः
(च) मयूरस्य वर्ण: क: ?
उत्तरम्:
चित्रवर्णः
६. रेखाचित्रेषु निर्दिष्टान् वर्णान् पूरयन्तु ।
उत्तरम्:
छात्राः स्वयमेव कुरुत ।
योग्यताविस्तरः
सायङ्काले त्वम्बरकोणे
नित्यं वयं प्रकृत्यां वर्णान् पश्यामः । एतत् पद्यं सर्वेषां वर्णानां रचयिता भगवान् परमेश्वरः एव’ इति भावं प्रकटयति ।
सायङ्काले त्वम्बरकोणे विलिखति प्रकृतिर्वर्णचयम्।
रक्तं पीतं श्वेतं चित्रं नीलं शबलितदृग्विभवम् ।।
वर्णविचित्रं गगनं दृष्ट्वा बालास्सर्वे तुष्यन्ति ।
द्रष्टुं सर्वं तस्य समीपं विहगाः विविधाः गच्छन्ति ।।
प्रतिनिमिषं स हि वर्णविशेषः नव्यं रूपं प्राप्नोति ।
गन्धर्वाणां मन्दिरमित्यपि सर्वे मर्त्याः कथयन्ति ।।
प्रतिदिनमेवं गगने सायं रचिता वर्णाः केनैते ।
तुभ्यं सर्वकलाकाराणां नायक ! भगवन् नमो नमः।।
कल्लडि-कृष्णमूर्ति:
अमरकोशे वर्णानां वर्गीकरणम् (धीवर्ग:)
शुक्लशुभ्रशुचिश्वेतविशदश्येतपाण्डराः ।
अवदातः सितो गौरो वलक्षो धवलोऽर्जुनः ।।
शुक्लः, शुभ्रः शुचिः, श्वेतः, विशदः श्येत:, पाण्डरः, अवदातः, सितः, गौर:, वलक्षः, धवलः, अर्जुनः।
हरिणः पाण्डुरः पाण्डुरीषत्पाण्डुस्तु धूसरः । कृष्णे नीलासितश्यामकालश्यामलमेचकाः ॥
हरिणः, पाण्डुरः, पाण्डुः, ईषत्पाण्डुः, धूसरः, कृष्णः, नील:, असितः, श्यामः कालः, श्यामलः, मेचकः ।
पीतो गौरो हरिद्राभः पलाशो हरितो हरित् ।
लोहितो रोहितो रक्तः शोणः कोकनदच्छविः ॥
पीतः, गौर:, हरिद्राभ:, पालाश:, हरितः, हरित् लोहितः, रोहितः, रक्तः, कोकनदच्छविः
अव्यक्तरागस्त्वरुणः श्वेतरक्तस्तु पाटलः ।
श्यावः स्यात्कपिशो धूम्रधूमलौ कृष्णलोहिते ।।
रक्तोत्पलाभ:, शोण:, अव्यक्तरागः, ईषद्रक्त:,
अरुणः, श्वेतरक्तः, पाटल:, श्यावः कपिशः, धूम्र:, धूमल:, कृष्णलोहितः।
कडार: कपिलः पिङ्गपिशङ्गौ कटुपिङ्गली | चित्रं किर्मीरकल्माषशबलैताश्च कर्बुरे ॥
कडार:, कपिलः, पिङ्गः, पिशङ्गः, कद्रुः, पिङ्गलः, चित्रम्, किर्मीर:, कल्माष:, शबल:, कर्बुरः (विचित्रवर्ण:)
परियोजनाकार्यम्
• उपरितनानां चित्राणां नामानि वर्णाः च के इति अभिजानन्तु लिखन्तु च ।
उत्तरम्:
• कक्षायां विद्यमानानां 10 वस्तूनां नामानि वर्णान् च अभिजानन्तु लिखन्तु च ।
उत्तरम्:
पठित-अवबोधनम्
पठित- सामग्रीम् आधृत्य अवबोधनकार्यम्
१. निम्नलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-
श्रद्धा – अत्र वृक्षस्य उपरि शुकः अस्ति। सः अपि हरितवर्णेन शोभते ।
शिक्षक: – श्रद्धे! तव इष्टवर्णः हरित: इति चिन्तयामि । अतएव हरितवर्णम् एव पश्यसि खलु ।
मेधा – आचार्य ! अत्र काकः अपि अस्ति, यस्य वर्णः कृष्णः । एवं पिकस्य वर्ण: अपि वर्णः कृष्णः ।
प्रश्ना:-
1. एकपदेन उत्तरत-
(i) वृक्षस्य उपरि कः अस्ति ?
उत्तरम्:
शुक:
(ii) काकस्य वर्णः कः अस्ति?
उत्तरम्:
कृष्ण:
(iii) पिकस्य वर्णः कः अस्ति ?
उत्तरम्:
कृष्ण:
(iv) हरित: वर्ण: कस्य अस्ति ?
उत्तरम्:
शुकस्य
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(i) श्रद्धायाः इष्टवर्णः कः अस्ति ?
उत्तरम्:
श्रद्धायाः इष्टवर्ण: हरितः अस्ति ।
III. निर्देशानुसारं उत्तरत-
(i) ‘पश्यसि’ इत्यत्र कः लकारः ?
(क) लङ्
(ख) लृट्
(ग) लट्
(घ) लोट्
उत्तरम्:
(ग) लट्
(ii) ‘वृक्षस्य’ इति पदे का विभक्तिः ?
(क) षष्ठी
(ख) पञ्चमी
(ग) सप्तमी
(घ) द्वितीया
उत्तरम्:
(क) षष्ठी
२. रेखांकितपदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –
(i)
परमेश्वर:
महान् चित्रकारः अस्ति ।
उत्तरम्:
क: महान् चित्रकारः अस्ति ?
(ii)
काकः
कृष्णः अस्ति ।
उत्तरम्:
कः कृष्णः अस्ति ?
(iii)
पर्णस्य
वर्ण: हरितः अस्ति ।
उत्तरम्:
कस्य वर्ण: हरितः अस्ति ?
(iv)
शुकस्य
वर्ण: हरितः अस्ति ।
उत्तरम्:
कस्य वर्ण: हरितः अस्ति ?
(v)
उद्याने
पाटलपुष्पाणि सन्ति ।
उत्तरम्:
कुत्र पाटलपुष्पाणि सन्ति?
३. मञ्जूषात: समानार्थकानि पदानि चित्वा लिखत-
खगाः, वायसः, मरालः, कोकिलः, शश:
(i) हंसः …………..
(ii) पिक: ……….
(iii) पक्षिणः …………..
(iv) काक: …………..
(v) शशक: ………
(i) हंसः ………….
उत्तरम्:
मराल:
उत्तरम्:
कोकिलः
(iii) पक्षिणः …………..
उत्तरम्:
खगाः
(iv) काक: …………..
उत्तरम्:
वायसः
(v) शशक: …………..
उत्तरम्:
शश:
४. अधोलिखितानि वाक्यानि घटनाक्रमानुसार लिखत-
१. अत्र काकः अपि अस्ति, यस्य वर्णः कृष्णः ।
उत्तरम्:
शिक्षक : छात्रान् पृच्छति यत् ते किं किं पश्यन्ति ।
२. शिक्षक : छात्रान् पृच्छति यत् ते किं किं पश्यन्ति ।
उत्तरम्:
अत्र काकः अपि अस्ति, यस्य वर्णः कृष्णः ।
३. वर्णयोजक: चित्रकारः कः अस्ति ?
उत्तरम्:
मनीषः वदति यत् शुकस्य चञ्चुः अपि रक्तवर्णा ।
४. परमेश्वरः एव महान् चित्रकारः अस्ति ।
उत्तरम्:
आदित्य चित्रवर्णान् शुकान् द्रष्टुम् इच्छति ।
५. मञ्जुलः कथयति यत् इन्द्रधनुः तु बहुवर्णमयः भवति ।
उत्तरम्:
मञ्जुलः कथयति यत् इन्द्रधनुः तु बहुवर्णमयः भवति ।
६. शिक्षक छात्रान् स्वस्य अन्येषां च वस्त्राणां वर्णान् अवलोकयितुम् कथयति ।
उत्तरम्:
शिक्षक: छात्रान् स्वस्य अन्येषां च् वस्त्राणां वर्णान् अवलोकयितुम् कथयति ।
७. मनीषः वदति यत् शुकस्य चञ्चुः अपि रक्तवर्णा ।
उत्तरम्:
वर्णयोजक : चित्रकारः कः अस्ति ?
८. आदित्य चित्रवर्णान् शुकान् द्रष्टुम् इच्छति।
उत्तरम्:
परमेश्वरः एव महान् चित्रकारः अस्ति ।
